Veranderen in kleine stapjes

Als jongetje legde Paul Smit, filosoof en cabaretier, al een geweldige nieuwsgierigheid aan de dag en dreef hij zijn omgeving soms tot wanhoop met vragen, vragen en vragen. Over hoe dingen werken, over het leven, over waarom mensen doen zoals ze doen.

Het prikkelde hem tot veel lezen, vooral over hoe onze hersenen werken. En het bleek dat hij er ook mooi over kan vertellen. Dat deed hij in april onder meer voor ICTU, tijdens een ‘ICTU Special' ter gelegenheid van ICTU's 20 jarige verjaardag.

“Ik weet niet waar die nieuwsgierigheid vandaan komt”, zegt Paul. “Het was er al zolang ik me kan herinneren en het is er nog steeds. En ik pik dingen snel op.” Hij vertelt hoe hij in contact kwam met een webbouwer toen hij werkte als festivalmanager. Websites waren in opkomst en Paul liet zich alles vertellen over het onderwerp. Niet lang daarna begon hij zijn eigen IT-bedrijfje.
Een volgende switch kwam toen hij bevriend raakte met cabaretier Guido Weijers, die toen net doorbrak. Paul en Guido hadden lange gesprekken en dat inspireerde Paul om ook aan cabaret te gaan doen. In 2004 ging zijn eerste programma in première: Rubberbotisme. In de show staat de rubberboot symbool voor het leven. Roei je tegen de stroom in, of laat je je meevoeren en geniet je van wat je onderweg tegenkomt?

“Het geeft innerlijke rust als je het leven ziet als een spelletje”, zegt Paul. “Dingen gaan zoals ze gaan en op de meeste heb je geen invloed. Je voelt je veel beter als je die dingen accepteert. Het heeft geen zin om je te verzetten tegen slecht weer. Ik vergelijk het leven soms met een rit in de achtbaan. Je kunt je bij elke bocht schrap zetten of je kunt je eraan overgeven en ervan genieten. Enjoy the ride.”

Er valt wat te lachen

Na enkele theatershows besloot Paul zijn boodschap naar het bedrijfsleven te brengen. Met zijn kennis van het menselijk gedrag heeft hij ook een visie op verandering, leidinggeven en samenwerking. En die boodschap slaat aan, getuige het vele aantal voordrachten voor zalen en zaaltjes bij bedrijven en andere organisaties. “Het filosofische en het cabaret zijn een krachtige combi”, zegt hij. “Er valt wat te lachten, daardoor komt de boodschap beter over.”
Zijn lezingen beginnen vaak met een schets van hoe het menselijk brein werkt. “Er zitten drie niveaus in ons brein: het reptielenbrein, dat is het oudste; het zoogdierenbrein; en de neocortex, het brein dat ons tot mens maakt. De neocortex, de bewuste geest, heeft het idee dat zij de boel bestuurt, maar in feite gebeurt dat door de niveaus eronder, het onderbewustzijn. Dat heeft al een besluit genomen voordat je bewust een keuze maakt. Het bewuste brein bedenkt daar dan achteraf een verhaal bij om het te rationaliseren.”

Goede voornemens

De gelaagdheid van het brein maakt het ook zo moeilijk om je te houden aan goede voornemens. “De kracht van wilskracht wordt enorm overschat. Daarom werkt het het beste als je verandert in kleine stapjes. Als je gezonder wilt leven, begin dan bij het ontbijt. Heb je dat een tijd gedaan, verander dan ook je lunch. En als je daaraan gewend bent, pas je je diner aan. Grote veranderingen lukken alleen als er grote urgentie of passie in het spel is. Bijvoorbeeld als je dokter je vertelt dat je leven op het spel staat.”
Diezelfde aanpak geldt ook in het bedrijfsleven, aldus Paul. Verander in kleine stapjes, schets heel concreet wat er verandert en waarom, doe het samen en evalueer regelmatig. “Grote vergezichten zoals ‘We gaan excelleren’ of ‘We gaan anders samenwerken’ maken geen kans als je het niet opdeelt in behapbare stukjes met duidelijk omschreven acties en resultaten. Bedenk daarbij dat mensen nieuwe dingen het gemakkelijkst accepteren als het binnen 5 procent blijft van wat ze al weten.”

Piekeren

Verandering wordt ook makkelijker als we niet over van alles lopen te piekeren. In ‘Je hoofd uit de wolken’ dat hij schreef samen met Scott Byrd beschrijft Paul Smit hoe ons ‘ik’ donkere wolken om zich heen creëert door piekervragen te stellen. Zoals ‘Ben ik wel goed genoeg? En de neiging om vervolgens dominante trekjes te vertonen of juist de ‘pleasen’ als antwoord op die vraag.
Een andere wolk is de behoefte tot controle en het beheersen van onze omgeving. “Over het meeste wat je overkomt heb je geen controle”, aldus Paul. “Ook over je piekergedachten heb je geen controle. Die komen uit je onderbewuste. Het is dus beter om ze te bezien voor wat ze zijn. Gedachten die opkomen en weer weggaan. Laat je er niet door meeslepen. Al is het natuurlijk wel slim om even te kijken of je het gas hebt uitgedaan als je daaraan twijfelt.”
Filosofisch nog verder gaat de gedachte van nondualiteit – het loskomen van het ‘ik’. Het ‘ik’ is immers de oorzaak van al die andere wolken. “Dan gaan we diep de oosterse filosofie in”, zegt Paul. “Daar blijf ik in mijn lezingen bij weg, omdat dat te ver van mensen afstaat. Eén keer had ik een lezing waarbij voor mij een inleiding op het zenboeddhisme was. Toen heb ik er wel even bij stilgestaan.”

Digitalisering

De relatie tussen digitalisering en het brein heeft verschillende kanten. “Het zoogdier in ons laat zich leiden door het vermijden van pijn en het opzoeken van plezier. Wil je dat digitalisering aanslaat, dan moet je zorgen dat het geen moeite kost en iets oplevert. Dat het gebruiksvriendelijk is en dat je er intuïtief mee kunt werken. En dat het leuk is, bijvoorbeeld doordat het er goed uitziet.”
Een gevaar van digitalisering is de overload. “Als ik geconcentreerd wil werken, sluit ik me altijd af. Veel mensen zijn altijd online. Dat is de hel voor het brein. Het kost je vijftien minuten om in ‘de flow’ te komen en goed geconcentreerd te werken. TikTok, Facebook en andere social media halen je daar iedere keer uit. Geen wonder dat mensen zoveel stress ervaren. Begrijp me niet verkeerd, ik vind het fantastisch dat ik kan communiceren met mijn gezin en vrienden als ik in India ben. Maar social media doen er alles aan om je steeds terug te laten komen. Dat zou eigenlijk verboden moeten worden.”