IBDS, verantwoord datagebruik voor maatschappelijke opgaven

Foto: Actie tegen stikstofbeleid kabinet, fotografie ANP, Vincent Jannink

Data daadwerkelijk en verantwoord laten bijdragen aan maatschappelijke opgaven; van woningtekort en energietransitie tot armoede, schulden en stikstof- en natuurmonitoring. Dat is het doel van het programma Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS). Daarmee past het bij de doelen van het programma Werk aan Uitvoering (WaU) en de werkagenda Waardengedreven Digitaliseren. De IBDS is het resultaat van interbestuurlijke samenwerking tussen departementen, uitvoeringsorganisaties en koepels van medeoverheden. Samen zetten zij met deze strategie een ambitieuze stip op de horizon.

De IBDS wil de kansen van verantwoord datagebruik benutten en de knelpunten aanpakken. Vanuit de praktijk. In dat licht initieert de IBDS projecten die tastbare resultaten opleveren op verschillende aspecten. In samenwerking met andere overheidsorganisaties én met wetenschappers en partners vanuit het bedrijfsleven. Het programma kent 4 pijlers - wat mag, wat kan, wat helpt en wat inspireert bij datagebruik - met verschillende projecten:

Adviesfunctie verantwoord datagebruik

IBDS biedt onafhankelijke expertise voor eigenaren van dataprojecten met maatschappelijke waarde. Een team van onafhankelijke experts van onder andere de Landsadvocaat helpen eigenaren van maatschappelijke dataprojecten om grondig en verantwoord af te wegen wat er (juridisch en ethisch) mag en wat er (technisch) kan met data. Deze aspecten moeten in samenhang worden bezien.

Doel: een doorbraak realiseren en het data-initiatief tot een succes brengen.

De Adviesfunctie verantwoord datagebruik publiceerde in 2023 de eerste adviezen. Daaruit zijn rode draden getrokken die van belang zijn voor de toekomstige borging.

Overheden kunnen nieuwe datavraagstukken aanmelden. Onafhankelijke experts helpen met advies waarin zij een grondige afweging maken tussen wat (juridisch en ethisch) mag en wenselijk is en (technisch) kan met data. De Adviesfunctie schept duidelijkheid.

Datadialogen

Omdat maatschappij en techniek steeds in beweging zijn, vraagt verantwoord datagebruik om een permanente dialoog. Daarvoor is een methodiek ontwikkeld voor het voeren van Datadialogen. Hierin faciliteren we gesprekken over wat wel of niet wenselijk is met datagebruik door de overheid. Het voeren van een Datadialoog helpt om goed doordacht van start te gaan als er sprake is van een waardenspanning (denk aan: privacy versus autonomie).

Federatief Datastelsel

Het Federatief Datastelsel wordt een doorontwikkeling van het huidige stelsel van basisregistraties. Het is een Nederlands vertrouwensraamwerk voor cross-sectorale datadeling tussen organisaties met wettelijke taken. Je kunt het zien als het data-ecosysteem van de Nederlandse overheid. Het raamwerk bestaat uit afspraken, standaarden, stelselfuncties en voorzieningen.

Deze animatie legt de nut en noodzaak van het federatief datastelsel uit in 1,5 minuut. 

Een belangrijk uitgangspunt is dat zoveel mogelijk vanuit het principe ‘data blijft bij de bron’ wordt gewerkt. Verder worden een zorgvuldige omgang met beveiliging en privacy gewaarborgd. Het Federatief Datastelsel is afgestemd op Europese kaders en wet- en regelgeving. In 2023 is het realisatieplan voor het Federatief Datastelsel bekrachtigd. Momenteel wordt gewerkt aan de doelarchitectuur. Het basisconcept is voor feedback beschikbaar op NORA Online. Op de IBDS Pleio-site volg je de ontwikkelingen van de Stelselfuncties.



In Digilab worden projecten uitgevoerd – zoveel mogelijk samen met overheidspartijen – om concepten te testen voor het verantwoord delen van data uit verschillende bronnen. Het doel is interoperabiliteit te bevorderen, zodat boven-sectorale datadeling mogelijk wordt en het potentieel van data beter wordt benut.

Datacatalogus

Het project Datacatalogus zal het aanbod aan open en beschermde data ontsluiten, overzicht bieden en inzicht geven in de technische services om de data te kunnen gebruiken.

Kenniscentrum

Het kenniscentrum helpt overheidsorganisaties die verantwoord datagedreven willen werken met bijpassende kennis, informatie over relevante opleidingen, mogelijkheden om het netwerk te ontwikkelen en goede praktijkvoorbeelden. Er gebeurt binnen de overheid al veel moois en slims op het gebied van verantwoord datagebruik. Voorlopers binnen de overheid kunnen al veel vragen van anderen beantwoorden. We halen deze kennis op, maken het herbruikbaar en delen de kennis die binnen de IBDS ontstaat via (zo veel mogelijk bestaande) community’s én op onze Kennisbank.

Datavraagstukken in maatschappelijke opgaven

Soms zijn fundamentele veranderingen nodig zoals data bij de bron om te zorgen dat de overheid beter met data kan werken. Om dit goed aan te laten sluiten bij de praktijk en directe toegevoegde waarde te bieden, draagt het programma bij aan datavraagstukken in maatschappelijke opgaven zoals wonen, stikstof- en natuurmonitoring en preventie van armoede en schulden. Het programma Realisatie IBDS stimuleert verantwoord gebruik van data en werkt aan herbruikbare methoden, bouwstenen en/of aanpakken die ook voor andere maatschappelijke opgaven te gebruiken zijn. Ze biedt deze via het kenniscentrum aan. Een mooi voorbeeld is de opschaling van het advies over (her)gebruik van camerabeelden.

Daarnaast onderzoekt TNO:

• wat goed gaat bij de uitwisseling en toepassing van data;
• waar men tegenaan loopt, en
• welke behoefte er is om zaken decentraal of centraal te regelen.

Governance

De IBDS is het resultaat van nauwe samenwerking tussen departementen, uitvoeringsorganisaties en koepels van gemeenten, provincies en waterschappen. Het programma wordt interbestuurlijk gestuurd via het Interbestuurlijke Data Overleg (IDO) wat onderdeel is van het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO). De IBDS wordt geïmplementeerd vanuit het meerjarige programma Realisatie IBDS onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties door ICTU in samenwerking met Verdonck, Klooster & Associates en Pels Reijcken (voor de Adviesfunctie Verantwoord Datagebruik) en met TNO (voor de analyse van casestudies). Samen met alle bestuurlijke partners.

Kijk op RealisatieIBDS.nl 

Leestips: praktijkverhalen over de IBDS lees je ieder kwartaal in IBDS Magazine. Bekijk ‘m hier. Het programma brengt ook iedere maand een digitale knipselkrant uit met datanieuws en updates over relevante beleidsontwikkelingen.Abonneer je direct op de Datanieuwsbrief van de IBDS!