'Samenwerken van tekentafel tot loket'

Cover Staat van de Uitvoering. Fotografie: Jan Buteijn.

Als we gezamenlijk het vertrouwen in de overheid willen verbeteren, moet er eerder en beter worden samengewerkt tussen politiek, beleid en uitvoering. Dat is een belangrijke oproep in de Staat van de Uitvoering. ICTU organiseerde het programma dat deze eerste brede monitor van de uitvoering samenstelde.

Download het rapport Staat van de Uitvoering

De Staat van de Uitvoering benoemt problematiek in de beleidsuitvoering, met als doel om overheidsdienstverlening te verbeteren. Het is de periodieke monitor die de politiek informeert over de staat van de uitvoeringspraktijk, die minister Koolmees (SZW) in 2021 aan de Tweede Kamer toezegde. Aanleiding is de aandacht voor de dienstverlening van de overheid, na een aantal incidenten waardoor de relatie tussen burger en overheid onder druk kwam te staan. De Staat van de Uitvoering werd op 18 januari aangeboden aan de Tweede Kamer.

Zie ook de website Staat van de Uitvoering.

Publieke dienstverlening staat onder druk

“Deze Staat van de Uitvoering is het eerste rapport vanaf de werkvloer, van en door de publieke dienstverleners zelf. Niet van buiten naar binnen, maar van binnen naar buiten,” zegt Abdeluheb Choho, algemeen directeur Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en voorzitter van de stuurgroep van de Staat van de Uitvoering.

Ester Baauw, programmamanager Staat van de Uitvoering en werkzaam bij ICTU, over het doel: “Er gaat in Nederland heel veel goed in de publieke dienstverlening. Maar door complexe wetgeving lopen burgers en ondernemers soms vast in het systeem en als het dan misgaat, dan zijn de gevolgen vaak schrijnend. Daarnaast staat de publieke dienstverlening onder druk. Er zijn steeds meer mensen nodig om het werk uit te voeren, maar die mensen zijn lastig te vinden door de krapte op de arbeidsmarkt. Met de Staat van de Uitvoering willen we bijdragen aan het verbeteren en toekomstbestendig maken van de overheidsdienstverlening.”

Het hele verhaal

Hoe is deze eerste Staat van de Uitvoering gemaakt? Allereerst is gekeken naar de Standen van de Uitvoering en de knelpuntenrapporten die uitvoeringsorganisaties zelf maken. Dat waren er 38 in totaal, van instanties zoals de Belastingdienst, Kadaster en UWV. Baauw: “Daar hebben we de rode draden uitgehaald, de knelpunten die veel uitvoeringsorganisaties noemen.” Daarnaast heeft het programma veel onderzoeken uitgevoerd en laten uitvoeren door wetenschappers en onafhankelijke bureaus. Onder meer over data en ethiek, organisatiecultuur, innovatie bij de overheid, en vergelijkend onderzoek naar de publieke dienstverlening in andere landen.

Baauw: “In deze eerste Staat van de Uitvoering legden we de focus op goede en toegankelijke dienstverlening aan burgers en bedrijven. We hebben gekeken naar het hele verhaal, dus niet alleen de directe contacten tussen overheid en burgers en ondernemers, maar naar de hele keten erachter.” Choho noemt dienstverlening essentieel voor het vertrouwen van burgers in de overheid: “De overheid is er om te zorgen dat ons land een echte samenleving is, waarin iedereen kan en mag meedoen, waarin iedereen gelijk is, hoe verschillend we ook zijn. Dat vraagt om een effectieve, begrijpelijke en toegankelijke publieke dienstverlening. Dat is de overheid die burgers moeten kunnen vinden en moeten kunnen vertrouwen.”

Choho tijdens de aanbieding van de Staat van de Uitvoering (18 januari 2023). Fotografie: Jan Buteijn.

Grootste knelpunt

Complexiteit blijkt het grootste knelpunt bij publieke dienstverlening, zo is een algemene conclusie van de Staat van de Uitvoering. Choho: “Er zijn zoveel regels en regelingen, verfijningen en uitzonderingen, stapelingen en reparaties, dat niet alleen burgers maar ook dienstverleners vaak door de bomen het bos niet meer zien.” Het gaat om complexiteit van wetgeving en de stapeling van beleid, vertelt Baauw: “De tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties concludeerde dat in 2021 ook al, in haar rapport ‘Klem tussen Balie en Beleid’. Sinds die tijd is het probleem echter niet kleiner geworden, het lijkt zelfs gegroeid.” Belangrijke constateringen in de Staat van de Uitvoering zijn verder dat het werk in een deel van de uitvoering steeds arbeidsintensiever wordt, terwijl de personeelstekorten groeien. De uitvoering van beleid wordt daarnaast bemoeilijkt door moeizaam verlopende gegevensuitwisseling tussen organisaties en verouderde IT-systemen. Bovendien speelt uitvoerbaarheid nog steeds een ondergeschikte rol bij het formuleren en aanpassen van beleid door politiek en departementen.

Projectteam ICTU Staat van de Uitvoering. Fotografie: Jan Buteijn.

Samenwerking beleid en uitvoering

De bevindingen leiden tot een vijftal oproepen aan beleid en politiek. Zoals een oproep om te beginnen met complexiteitsreductie en een oproep om de uitvoering vanaf het begin bij beleidsvorming te betrekken. De wisselwerking en samenwerking tussen beleid en uitvoering was een belangrijk onderdeel van de totstandkoming van de Staat van de Uitvoering, vertelt Baauw: “We organiseerden een groot aantal bijeenkomsten voor publieke dienstverleners en beleidsmakers. Ze reflecteerden op de onderzoeksresultaten en dachten mee over het duiden van de resultaten en de te formuleren oproepen. Ik vind deze sessies voorbeelden van een mooi aspect van de Staat van de Uitvoering: het bij elkaar brengen van verschillende partijen om gezamenlijk inzichten te delen en te verdiepen.” Choho vult aan: “We pleiten ervoor om de zeer onpraktische scheiding tussen beleid en uitvoering op te heffen. Laten we samen verantwoordelijkheid nemen voor het geheel. Niet als de wet of regeling er al ligt, maar vanaf het begin. Laten we samenwerken van idee tot uitwerking, van de opgave tot de uitgave en van de tekentafel tot het loket.”

Bouwen aan vertrouwen

Wat hopen Baauw en Choho dat de Staat van de Uitvoering oplevert? Baauw: “Ik hoop dat er een beweging op gang komt, waarbij het onderliggende systeem echt wordt aangepakt, zodat dat minder complex wordt. Het is belangrijk dat daarbij uitvoering, politiek en beleid samenwerken.” Choho concludeert: “De overheid is er voor de burger en ondernemers. Het uiteindelijke doel van de Staat van de Uitvoering is dat wij gezamenlijk, de politiek, beleidsmakers en uitvoeringsorganisaties, de publieke dienstverlening voor burgers en ondernemers verbeteren. En dat daardoor het vertrouwen in de overheid toeneemt.”

Meer informatie

Meer informatie is te vinden op de website van het programma Staat van de Uitvoering.