Complexe regels inzichtelijk maken

Marieke Vos
Publicatie
Onderdeel van magazine: ICTU Magazine april 2023
Beeld van prototype Persoonlijke Regelingen Assistent

Beeld: afbeelding van het prototype van de PRA

Sociale allianties smeden, een open source community bouwen, burgers actief betrekken, software ontwikkelen met innovatieve technieken zoals legal engineering en self-sovereign identity…

Het programma Persoonlijke Regelingen Assistent omvat het allemaal. En het heeft ook nog een maatschappelijk relevant doel.

Het programma Persoonlijke Regelingen Assistent (PRA) wil burgers inzicht geven in overheidsregelingen. Zodat ze bijvoorbeeld de steun kunnen krijgen waar ze recht op hebben. Of niet verrast worden door een belastingaanslag die hoger is dan ze verwachten. 

Complex stelsel

Inzicht geven in overheidsregelingen is een behoorlijke uitdaging door het complexe stelsel van toeslagen, belastingen, tegemoetkomingen en andere overheidssubsidies. Het is niet de enige complexiteit waar het project mee te maken heeft, vertelt projectleider Bill Kuipers (ICTU)  opgewekt: “Op technologisch vlak is het nieuw wat we doen en hoe we burgers erbij betrekken wordt in projecten nog niet vaak op deze manier gedaan. We kiezen voor een aanpak waarin we samen met overheden use cases uitwerken en ook het vinden van deze use cases is best een uitdaging. Maar als het ons lukt, dan hebben we een toepassing die heel veel mensen in allerlei situaties kan helpen. Gelukkig kunnen we het stap voor stap in de praktijk ontwikkelen, dat maakt de slagingskans groter.”  

PRA valt onder het programma Innovatie in Dienstverlening van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Marieke van Putten, coördinerend beleidsmedewerker bij het ministerie van BZK en opdrachtgever van het project: “Wat ik belangrijk vind aan PRA is dat het geen los product of dienst is, maar dat het nieuwe technologie inzet die werkt als een bouwsteen. Een bouwsteen die burgers transparantie geeft in de regelingen die er zijn, toegespitst op hun situatie. De assistent kan bijvoorbeeld een onderdeel worden van voorzieningen in het sociaal domein, die de burger ondersteunen. Er is veel interesse in, onder meer vanuit het domein werk en inkomen.”

Technologie

Om met de technologie te beginnen: wat is daar zo nieuw aan? Kuipers vertelt daarvoor eerst iets over de achtergrond van het programma. “In een voorloper van dit project, genaamd Compliance-by-design, werkte ICTU met Calculemus Flint, een innovatietraject van TNO. Calculemus Flint is een methodiek die wetgeving vat in modellen. Deze modellen kunnen dan gebruikt worden door software, om bijvoorbeeld te toetsen of iemand in aanmerking komt voor een regeling. Er wordt daarmee een knip gemaakt tussen wetgeving en het programmeren van software. De softwareontwikkelaar hoeft dus niet zelf de wetgeving uit te pluizen en te interpreteren. Ook blijft het transparant op basis van welke regels software een besluit neemt.” De methode is in ontwikkeling maar is al wel toepasbaar, zo bleek in coronatijd. Kuipers: “Toen hebben we in twee weken tijd een regelingenchecker gebouwd, waarin ondernemers hun KvK-nummer konden invullen en direct zagen voor welke coronasteunmaatregelen ze in aanmerking kwamen. We vroegen ons af of we dit niet breder konden gebruiken, voor meer inwoners. Daar is het idee voor PRA geboren.”

Een model voor wetgeving

In PRA werkt ICTU onder meer samen met TNO en past het de methodiek van Calculemus Flint toe. Kuipers: “We kijken naar meer methodes voor het modelleren van wetgeving, maar TNO is hier het verst mee. Zij gebruiken de ervaringen in het project om de methode verder te verbeteren. Ook kijken juristen van Pels Rijcken en CMS mee of wat we maken juridisch en ethisch houdbaar is.” Nog een innovatie: de Persoonlijke Regelingen Assistent wil gebruikmaken van het concept van self-sovereign identity. Van Putten: “PRA maakt zoveel als mogelijk gebruik van voorzieningen die al elders binnen de overheid ontwikkeld zijn of worden. In die zin is het goed dat het project bij ICTU is belegd, omdat zij veel andere trajecten binnen de overheid doen. Ze staan midden in deze ontwikkelingen.”

Sociale alliantie

Als je een toepassing bouwt voor burgers, dan is het logisch dat je burgers daarbij betrekt. Zij weten immers zelf het beste waar ze mee geholpen zijn. Dat is waar Serina van de Kragt* zich bij PRA mee bezighoudt: “Burgers betrekken klinkt gemakkelijker dan het is. Want het gaat om een doelgroep die moeilijk te bereiken is, bijvoorbeeld omdat ze digitaal niet zo vaardig zijn, of omdat ze een ingewikkelde relatie hebben met de overheid. Om de assistent echt bij mensen te krijgen die deze het hardst nodig hebben, werken we samen met organisaties die deze doelgroep kennen. We proberen een sociale alliantie te bouwen met partijen als bibliotheken, scholen en andere maatschappelijke organisaties.”

Daarnaast peilde ICTU bij mensen op straat waar zij tegenaan lopen in hun contact met de overheid. Van de Kragt: “We deden straatinterviews op de Haagse markt en op de Dappermarkt. Bij de mensen die we spraken, hebben we ook het idee van de PRA getoetst. Die connectie met wat mensen echt nodig hebben willen we houden, om ervoor te zorgen dat de assistent straks ook echt door iedereen gebruikt kan worden. We willen natuurlijk niet dat de PRA de kloof tussen mensen die wel en niet digitaal vaardig zijn, nog groter maakt.”  

Stapsgewijze aanpak  

Het programma wordt stapsgewijs gedaan, specifieke use cases worden met voor die use case relevante partners uitgewerkt. Eén use case wordt gedaan met de Belastingdienst. Mensen die net met pensioen zijn of binnenkort met pensioen gaan, krijgen met de PRA inzicht in hoeveel belasting ze moeten betalen. De aanslag kan hoger uitvallen dan gedacht, als mensen naast AOW een pensioen ontvangen. Dat levert nu soms verrassingen achteraf op. Als je in de PRA al kunt zien dat je meer belasting moet betalen, dan kun je de voorlopige aanslag aanpassen. “De Belastingtelefoon krijgt hier veel vragen over, er is behoefte aan inzicht hierin,” vertelt Kuipers. Het programma gaat in nauwe samenwerking met de Belastingdienst een prototype van een PRA voor deze use case bouwen en betrekt parallel daaraan de doelgroep, zodat wat ze doen aansluit bij hun behoefte.

Een andere use case waaraan gewerkt wordt, is de aanvraag en toekenning van subsidie uit het Iepen Mienskipsfûns. ICTU doet dit samen met de provincie Fryslân. Het gaat om een subsidie die inwoners van Friesland kunnen aanvragen om hun provincie mooier te maken. In de PRA-app wordt het aanvraag- en beoordelingsproces makkelijker en transparanter gemaakt. Kuipers: “We kiezen met deze aanpak van use cases voor het stapsgewijs bouwen van de PRA. Wat we ontwikkelen, wordt ook in volgende use cases gebruikt. Doordat overheden zelf use cases aandragen, vergroten we het draagvlak en de kans dat de assistent gebruikt gaat worden. Ons programma loopt tot eind 2024, met een jaarlijks go/no-go moment. Het is natuurlijk de bedoeling dat wat we opleveren ook na de looptijd van het programma nog steeds wordt gebruikt.”  

Symptoombestrijding

Het doel van de Persoonlijke Regelingen Assistent is relevant, maar als je het goed bekijkt is het symptoombestrijding. Want zou het niet beter zijn als het complexe stelsel van toeslagen en andere steunmaatregelen eenvoudiger werd? Of, beter nog, als de overheid zelf pro-actief of automatisch inwoners steun geeft waar ze recht op hebben? Dat zou inderdaad de beste oplossing zijn, zeggen Kuipers en Van de Kragt. Maar dat is niet op de korte termijn te realiseren. Kuipers: “Als het goed is, dan gaat de PRA ook transparantie opleveren wat er allemaal is aan steun, en wat mensen in combinatie nodig hebben. Ook kan het overheden inzicht geven in bijvoorbeeld hoeveel aanvragen er worden gedaan, welk percentage wordt afgewezen en bij welke vraag mensen afhaken. De informatie die dat oplevert, kan gebruikt worden om het stelsel te veranderen.”

Meer informatie

Zie voor meer informatie over de Persoonlijke Regelingen Assistent, de gelijknamige Pleio-groep.

Meedoen?

Het projectteam heeft een workshop ontwikkeld voor organisaties die interesse hebben om een usecase in te dienen. In deze workshop van ongeveer anderhalf uur wordt de PRA in vogelvlucht besproken en ga je aan de slag met de eerste stappen om te komen tot een praktische usecase. Interesse? Mail pra@ictu.nl

*Wegens een opdracht in het buitenland wordt Serina van de Kragt begin 2023 tijdelijk vervangen door Susan van Hijfte.

Inschrijven Magazine

Meld u aan voor het ICTU Magazine, en ontvang regelmatig nieuws en inspiratie over ontwikkelingen in de digitale overheid.